?برگی از تاریخ استان البرز
شاهدژ ارنگه از اولین شاهدژهای ایران
نام شاهدژ بر سه دژ مختلف اطلاق شده است:
یکی در شهریار کوه هزار جریب (امروزی) است که نصربن حسن بن فیروزان دیلمی در حدود سنه ۳۶۰ق آن را بنا کرده و خرابه های آن تا امروز باقیست.
دیگری قلعه شاهدژ نزدیک اصفهان است که سلطان ملکشاه سلجوقی آن را بنا کرده، در سنه ۵۰۰ق مطالب زیادی در باره این قلعه در متون تاریخی آمده است.
سومین قلعه شاهدژ را عطاملک جوینی در تاریخ جهانگشای جوینی ذکر می کند به نام (قلعه شاهدژ ارنگه).
شاهدژ ارنگه در کجاست؟
در شمال روستای سجارت (= سر زیارت) و جنوب روستای واریان رشته کوهی سنگی و سراسر پرتگاهی است که یک طرف آن به گردنه کوه پهنسار و طرف دیگر آن کوه پورا قرار دارد با قله ای به ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر از سطح دریا، بالای این کوه جایی بسیار مناسب برای ساختن دژ بوده و روزی شاهدژ در اینجا ساخته شده است.
اهالی دهات ارنگه این دژ را به نام شاه دزد می شناختند. کلمه دژ که با نام های جغرافیایی زیادی ترکیب شده است در گویش های محلی کوهستان البرز دزد تلفظ می شود، از آنها می توان دزدبن را نام برد. رای عده‌ای از جغرافی دانان و تاریخ نویسان بر این است کلمه دز همان دژ است که در مواردی حصار – قلعه – برج و بارو و دیده بانی گفته شده است.
ارنگه از دهستانهای کرج است ولی در تقسیمات کشوری سابق با تقسیمات امروزی اختلاف زیادی به چشم می خورد. بهر حال از پشت کرج تا محلی به نام دو آب شهرستانک بنام ارنگه بزرگ معروف بوده از دو آب به بالا لورا می گفتند.
حسن صباح رئیس فرقه اسماعیلیه و پیروانش حدود ۱۷۰ سال ( ۶۵۴ – ۴۸۳ق) در پهنه ای از ایران را که درقلمرو و زیر نفوذ خود داشتند با در دست داشتن بیش از ۱۰۰ قلعه و دژ مستحکم از جمله قلعه شاهدژ فرمانروایی می کردند. فرمانروایان و جانشینان حسن صباح در قلعه شاهدژ ارنگه صلصال نام داشتند، نام صلصال ۱۲ بروی سنگی در محل دژ حک شده است.
هولاکوخان مغول برای نابودی این دژ که یکی از اولین قلعه های نفوذ ناپذیر بوده خود شخصاً با ۷۰ هزار سپاهی آموزش دیده فرماندهی لشکر را بر عهده داشت.
درباره حرکت پادشاه جهان هلاکو خان به فتح قلاع ملاحده. در گزیده تاریخ جهانگشای جوینی آمده است: “چون مواکب پادشاه به حد قصران رسید قلعه شاهدیز (شاهدژ نام قلعه ای بوده است نزدیک قصران در اطراف ری قدیم) را که بر ممر افتاده بوده، به کید (حیله) بوقا (بوقاتیمور از امرای هولاکو خان است) در حصار گرفتند و لشکرها بر مدار آن بداشتند. به یک دو روزه آن حصن را قهراً و قسراً (به زور) بگشادند و دو سه بیشتر قلعه دیگر را که در آن حوالی بود بگرفتند.”
قلعه های همجوار شاهدژ عبارتند از:
– قلعه لورا؛
– قلعه دختر شهرستانک؛
– قلعه دختر کلاک؛
– قلعه سر بند افجه؛
– قلعه ارژنگ بالای ده میناوند؛
– قلعه منصور طالقان؛
– قلعه هرنج آبادی هرنج؛
– قلعه فالیس طالقان؛
– قلعه دختر گته ده و…
منبع:
به نقل از کتاب اولین های ایران در استان البرز
✍ حسن شاه محمدی
بنیاد البرز شناسی
۱۱ فروردین ۱۴۰۲