پیشگل دره
در شمال شهر آبیک و در ابتدای جاده طالقان، بعد از جدا شدن از بزرگراه کرج قزوین، به مکانی با نام فشگلدره / پشگلدره می رسیم.
منطقه ای کهن و حاصلخیز، برخودار از مردمانی سخت کوش و فرهنگمدار.
فشگلدره شامل حدود دوازده روستا به مرکزیت روستای خوزنان می باشد.
اما در خصوص جاینام این منطقه زیبا – که به گمانم بر اساس منطق جغرافیا و فضای جغرافیایی، و همچنین طبق الگوی تقسیمات کشوری، بهتر است از استان قزوین منتزع و به استان البرز ملحق گردد – باید یاد آور شوم که شکل صحیح این نام؛
پیشگل دره / پیشگله دره
مرکب از ؛
پیش = پیشین، در مقابل پسین.
گل یا گله = محلی پوشیده از گل و گیاه. و همچنین واژه دره می باشد.
پیش و پیشین و همچنین، پس و پسین به عنوان پیشوند و پسوند در جاینام شناسی ایران، فراوان به کار رفته اند؛ پیش کوه و پیش محله
پیشین باغ و پیشین دره و همچنین؛ پساب و پس قلعه از جمله این جاینامها می باشند.
ضمن اینکه به فرضیه دیگری نیز می توان اشاره کرد و آنکه؛نظر به آفتاب رو بودن و ارتفاع کوتاه منطقه و لاجرم گرم تر بودن زمین و فضا – نسبت به طالقان مرتفع و سردسیر – ممکن است، پیش در اینجا کنایه از پیش رس بودن گل و گیاه و دیگر محصولات کشاورزی باشد، یعنی منطقه و دره ای که محصولات آن زودتر از دیگر مناطق از جمله طالقان، به دست می آید.
چنانچه مثلا در کرج، گیلاسی با عنوان گیلاس پیش رس، داریم.
فراموش نکنیم پیشگل دره در همسایگی منطقه وسیع قشلاق (گرمسیر) در آبیک و نظرآباد واقع شده است.
در کتاب در دست تالیف خود – جلد ششم البرز نامه – در این خصوص توضیحات بیشتری داده ام.
این یاد داشت کوتاه را تقدیم هم میهنان / همسایگان ارجمند پیشگل دره ای، خصوصا استاد ارجمندم جناب آقای دکتر رضا شعبانی که زادگاهشان روستای زیبای صمغ آباد در پیشگل دره می باشد، می دارم؛
ناف ما بر عشق او ببریده اند
عشق او در جان ما کاریده اند.
دکتر مهراب رجبی
۷ امرداد ۱۴۰۱
https://t.me/alborzology/9726
@alborzology
نكاتي درباره جاینام شناسی فشگلدره شهرستان آبیک با بهره گيري از هوش مصنوعي + توضیح تکمیلی دکتر مهراب رجبی
فشگلدره از دو كلمه فشگل و دره شكل گرفته است. در متون پارسي باستان دره به معناي گذرگاه كوهستاني به كار گرفته شده. در متون پزشكي زبان پهلوي و پارسي ميانه فَشَگل به معني ساق پا يا قلم پا آمده است. دكتر بهرام فره وشي در فرهنگ زبان پهلوي فشگل را به همين معناي ساق پا دانسته است اما اشاره مي كند كه در بعضي گويش هاي محلي گاهي براي مكان هاي مرتفع نيز به كار مي رود. در بعضي گويش هاي محلي لك و كردي نيز همين موضوع ديده مي شود.
پروفسور ديويد نيل مكنزي زبان شناس ايران شناس در كتاب “فرهنگ كوچك زبان پهلوي” از واژه فَشنگ كه نزديك به فشگل است به معني پايه و ستون نام برده كه مي توان به پايگاه تعميم داد مثل فشنگان كردستان.
از طرفي نيز در بعضي گويش هاي كردي و لك كلمه فَش به معني تنگه و گل به معني گلگون يا سرخ بكار مي رود كه اگر با يكديگر تركيب كنيم به معني تنگه سرخ خواهد بود. لازم به ذكر است در فرهنگ باستان، رنگ سرخ يا قرمز نماد لشگريان بوده. نزديك به كلمه فَش در متون پارتي نيز به كلمه پَشگ به معني پا يا پايه اشاره شده است.
جمع بندي:
با توجه به اينكه منطقه فشگلدره بين راه مواصلاتي مهم ري و قزوين قرار داشته و همچنين وجود پايگاه نظامي قز قلعه در اين منطقه به نظر مي رسد لفظ صحيح اين منطقه فَشگلدره بوده و با وجود قلعه نظامي، پيش خط دفاعي منطقه ساتراپي محسوب مي شده. شبيه به منطقه فشگلان استان مركزي.
✍️ توضیح تکمیلی دکتر مهراب رجبی
به نکات ارزشمند – متقن و مستندی – اشاره فرموده اید. بنده خود در جلد ششم کتاب البرز نامه که تصویر صفحاتی از آن تقدیمتان می گردد “فشگلدره / پشگل دره” را ناصحیح و غیر معتبر دانسته، آن را رد کرده و از این منطقه زیبا با عنوان “پیش گل دره” یاد کرده ام.
به هر روی مطالب ارسالی از سوی شما نیز قابل تامل بوده و جا دارد از طرف جغرافی دانان و جاینام شناسان و به ویژه جوانان با انگیزه منطقه مورد مداقه قرار بگیرد.
فرصت را مغتنم شمرده سلام و احترام ویژه خود را تقدیم استاد ارجمندم، جناب آقای دکتر رضا شعبانی که از فرزندان پیش گل دره می باشد تقدیم می دارم؛
جان فشان ای آفتاب معنوی
مر جهان کهنه را، بنما، نووی.
باز هم سپاس.
۸ امرداد ۱۴۰۴