مروری بر گویش مادی البرزی
زبان شناسان زبان فارسی را به سه دوره تقسیم کرده‌اند که عبارتند از: زبان فارسی باستان، زبان فارسی میانه و زبان فارسی جدید. قدیمی ترین زبان، زبان فارسی باستان است که تا سال‌های ۵۵۰ تا ۳۳۰ قبل از میلاد رواج داشته است.
از میان زبان های متعدد ایرانی دوره باستان که همگی از زبانهای کهن ایرانی به وجود آمده تنها چهار زبان اوستایی، مادی، سکائی و فارسی باستان به جای مانده است.
زبان مادی که از کهن ترین زبان‌هاست در مرکز و قسمتی از غرب ایران و در قلمرو قوم ماد رواج داشته که به همین خاطر زبان مادی گفته می‌شود.
بنا براین گویش و زبان ما البرز نشینان در این خطه از کشور (مادی البرزی) به حساب می آید.
گویش مادی البرزی در حال حاضر گویشی زنده است و محدوده وسیعی از پهنه دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی را به طول بیش از ۲۵۰ کیلومتر و عرض ۷۰ کیلومتر را شامل می شود که مناطقی چون رودبار الموت، رودبار طالقان، رودبار برغان، رودبار ارنگه، رودبار قصران، رودبار دماوند و فیروز کوه را دربر می‌گیرد.
گویش مردم اصیل و کهن این منطقه از کشور که به لحاظ جغرافیایی شمال این سه استان یعنی (قزوین، البرز و تهران) را شامل می‌شود چنانکه گفته شد گویش (مادی البرزی) است که عاری از کلمات عربی و ترکی و دیگر زبان های رایج در این حوالی بوده.
در ضمن گویش مردم بومی کرج مرکز استان البرز که اصطلاحاً گویش (کرجی) گفته می‌شود برگرفته از همین گویش و زبان (مادی البرزی) است که به تمام بومیان منطقه که به این گویش تکلم می کنند اطلاق می شود. اما اگر ما در الموت هستیم می گویم گویش الموتی و اگر در طالقان هستیم گویش طالقانی و همین طور اگر در برغان، ارنگه، کلاک، کندر هستیم کندری و اگر در کن و جماران، لواسانات و دماوند هستیم گویش دماوندی می گوییم.
شایان ذکر است گویش ما مردم بومی استان البرز با دیگر همسایگان شمالی مان چون استان های مازندران و گیلان به لحاظ دستوری و واژگان لغات مشترکی داریم که می توانیم بگوییم یک مثلث سه ضلعی را تشکیل می دهد.
اگر (گویش و زبان و فرهنگ و آداب و رسوم ) این منطقه طی قرن ها و هزاران سال دخل و تصرفی در آن صورت نگرفته به دلیل رشادت ها و مقاومت های مردم و وجود کوه های سر به فلک کشیده این دیار بوده که چون دژی محکم در برابر دشمنان داخلی و خارجی محافظت شده.
قابل ذکر است در پهنه وسیعی از منطقه دشت استان البرز و ادامه آن دشت شهریار گویش شیرین ترکی ساوجبلاغی از قرن های پیش رواج داشته و همچنان تداوم دارد.
که یزدان پاک از میان گروه
برانگیخت ما را ز البرز کوه
✍ حسن شاه محمدی
نویسنده و البرزپژوه