دستور زبان محلی البرزی
جابِیتی یَم = جاگرفته ام
جابِیتی یِی = جاگرفته ای
جابِیتی یه = جاگرفته است
جابِیتی یییم = جاگرفته ایم
جابییتی یِین = جا گرفته اید
جابِیتی یَن = جاگرفته اند
جمع کُردی یَم = جمع کرده ام
جمع کُردی یِی = جمع کرده ای
جمع کُردیه = جمع کرده است
جمع کُردی یِیم = جمع کرده ایم
جمع کُردی یِین = جمع کرده اید
جمع کُردی یَن = جمع کرده اند
فعل نهی (امر منفی)
نَشَم = نروم
نَشو = نرو
نَشه = نرود
نَشیم = نرویم
نَشین = نروید
نَشیَن = نروند
گذشته نقلی
بِشناسی یَم = شناخته ام
بِشناسی یِی = شناخته ای
بِشناسی = شناخته است
بِشناسی یِیم = شناخته ایم
بِشناسی یِین = شناخته اید
بِشناسی یَن = شناخته اند
بِیدی یَم = دیده ام
بِیدی یِی = دیده ای
بِیدی یه = دیده است
بِیدی یِیم = دیده ایم
بِیدی یِین = دیده اید
بِیدی یَن = دیده اند
بِشی یَم = رفته ام
بِشی یِی = رفته ای
بِشی یه = رفته است
بِشی یِیم = رفته ایم
بِشی یِین = رفته اید
بِشی یَن = رفته اند
حال اخباری منفی
نِمیهَلَم = نمیگذارم
نِمیهَلی = نمیگذاری
نِمیهَله = نمیگذارد
نِمیهَلیم = نمیگذاریم
نِمیهَلین = نمیگذارید
نِمیهَلَن = نمیگذارند
حال التزامی منفی
نَگَم = نگویم
نَگو = نگو
نَگه = نگوید
نَگیم = نگوئیم
نَگین = نگوئید
نَگَن = نگویند
حال ساده
دَرَم = هستم
دَری = هستی
دَرِه = هست
دَریم = هستیم
دَرین = هستید
دَرَن = هستند
یک نکته ی دستوری
نشان ی جمع اسم در زبان برغانی درهمه حال اعم از جاندار وبی جان “ان” است چنانکه می گویند: باغان، داران، خاکان، آدمان، رخانان و…”نیز نشانه ی مکان می باشد مثل دوتوداران، اناردارکان ، کوچه گلان
توصیف یک واژه ی برغانی :
کیل kil – جاری شدن باریکه ای از آب بر روی زمین ، نشت کردن آب وجاری شدن از ظرف یا چیزی، نم زدن ، چشمه . نکته آنکه در زبان تبری و روستاهای بالادست رودکرج وتالقان نیز چشمه را “کیله ” گویند . د رکردستانی چشمه را “کانی” ونیز دربرغان “خانی ” گویند .مدخانی چشمه نمونه اش است .
دنباله همگونی های واژگان
واژه اول برغانی و دوم انگلیسی-
وگرسی vogorsi: شعله ور شد– garish
کلهkale : اجاق – kiln اجاق وتنور
لپ ( بیو منی لپ : بیا کنار من ) lip- lap لبه وکنار
کندیل cendil: کندو وظرف نگهداری حبوبات can ظرف
گپgap(فارسی و البرزی ) yap گپ زدن / گپ دروردن (حرف درآوردن ) درانگلیسی yapبه معنی دروغ گفتن و پرگفتن نیز به کار می رود.
چاش chash ( فرمان ایست برای خران ) hush ساکت
لقهloghe ( خانه کوچک وبی ارزش) – lodge سرا/ کلبه
دائول daoul(مترسک ) doll (عروسک)
گوسی gosi (فرستادن ) – go
چکن cheken (چانه ) – chin چانه
دبنdeban (بودن ) – be
خلم( خاکستر گرم وآمیخته به نرمه های اتش )– coal (زغال کردن )
زکریا مهرور
منبع:
دکتربهمن ایزدبین
توصیف چندفعل با ریشهُ محلی .
وروندن / بروندن / وگرسن:
وروندن ( گرفتن برگ ها ازدرخت به صورت فشرده با دست )
بروندن : پاک کردن برف یا خاک و آت وآشغال با بیل یا پارو( این مصدر برابر روبیدن درفارسی است ) ازاین مصدر درزبان البرزی این موارد را داریم : بام برون ( پاروی بزرگ که روستاییان البرزی باآن برف را ازپشت بام می روبیدند ) .
و ….می رونم( مضارع ) وروندم( ماضی ساده) وروندی بن ( ماضی بعید) ورون(فعل امر ) برون (پاک کن ) چنانکه گویند : برفانه برون ( برف ها را پارو کن) و یا لانه وروندی با (برگ ها را روبیده وکنده بود ) .
واژه هایی دیگر از فعل بروندن : جوزرونی (پایین کردن گردو ازدرخت ) جوزبروندن( ریختن گردو ) المبه رون (پایین کردن برگ یا میوه مثل آلوچه از درخت با چوب بلند) رونک ( پایین کردن گردو باسهم بردن به جای مزد مثلا دو به یک ، دوتا صاحب گردو یکی گردو زن) .
وگرسن – شعله ور شدن آتش و ذغال ، سرخ شدن آتش ،
کنایه ار تب بالا .
زکریامهرور
@baraghanrostayekohan